اول فارس| محیط زیست: تک درنای سفید سیبریایی که مردم منطقه حالا بعد از سال‌ها سفرش به ایران، “امید” صدایش می‌کنند، سال‌هاست پاییز که فرا می‌رسد از سیبری به تالاب فریدون‌کنار مهاجرت می‌کند. امید تنها بازمانده از این گونه در حال انقراض است که امسال برای دوازدهمین سال به تنهایی برای زمستان گذرانی به تالاب فریدون‌کنار مهاجرت کرده است. او پارسال ۳۰ آبان و سال ۹۶ نیز ماه آذر وارد مازندران شده بود، اما امسال وجود شرایط مناسب آب‌وهوایی و فراهم بودن ذخیره غذایی کافی سبب شد تا این درنای معروف، امسال یک ماه زودتر از سال‌های پیش برای زمستان گذرانی وارد مازندران شود.

خصوصیات درنای سیبری

دُرنای سیبری که امید از گونه آنهاست و با نام علمی ‘گروس لئوکوجرانوس”  Grus leucogeranus” شناخته می شود، پرنده‌ای در معرض خطر انقراض از خانواده درناهاست که قدی نزدیک به یک ‌و نیم متر دارد و فاصله دو بال آن بیش از دو متر است. این درنا بدنی یک‌دست سفید با پاهای بلند سرخ ‌رنگ دارد و منقار بلند سیاهی روی صورت قرمز رنگ آن نشسته‌ است.
درنای سیبری به طور تاریخی به سه جمعیت اصلی شرقی، غربی و مرکزی تقسیم می‌شود. از گروه مرکزی در سال ۱۹۹۲ تنها یک جفت باقی‌مانده بود که آخرین آن‌ها برای آخرین بار در سال ۲۰۰۲ دیده شده و با این حساب این گروه منقرض شد. از جمعیت غربی آن نیز که تابستان به شمال ایران می‌آمدند از زمستان ۲۰۰۷ تاکنون تنها یک پرنده باقی مانده‌ که زمستان‌ها به تالاب فریدون‌کنار می‌آید .امید آخرین بازمانده از جمعیت درناهای سفید سیبری است که از ۱۲ سال پیش با وجود از دست دادن زوجش “آرزو” همچنان برای زمستان‌گذرانی به مازندران می‌آید. جمعیت غربی هم به گفته کارشناسان محیط‌ زیست در صورت مرگ امید به طور قطعی منقرض خواهد شد .
جمعیت شرقی درنای سیبری که در واقع تنها گروه باقی مانده از این گونه است، تابستان را در شرق سیبری زادآوری کرده و برای زمستان‌گذرانی به شرق چین می رود که از اعضای این گروه بیش از سه هزار قطعه باقی‌مانده است. زیستگاه زمستانی تقریبا تمامی جمعیت این گونه دریاچه “پویانگ” در چین و اطراف آن است. اما همه ساله در زمستان ۱۵۰ گونه پرنده زمستان‌گذران با جمعیتی بالغ بر یک میلیون و ۵۰۰ هزار بال به تالاب و آبنبدان‌های مازندران از جمله تالاب بین‌المللی میان‌کاله می‌آیند.

امید تا کی می‌ماند؟

تک درنای سفید سیبری برای رسیدن به مازندران باید مسیر پنج هزار کیلومتری از زیستگاه اصلیش در سیبری را با گذر از روسیه، قزاقستان و آذربایجان طی کند. این پرنده سیبریایی از سرزمین‌های وسیع غربی سیبری به سمت تالاب‌های نارزوم در قزاقستان تا ذخیره‌گاه طبیعی آستاراخان روسیه در دهانه رود ولگا، آذربایجان و نهایتاً تا منطقه تیراندازی ممنوع تالاب بین‌المللی فریدون‌کنار پرواز می‌کند و پس از طی این مسیر سخت به طور معمول چهار ماه در مازندران می‌ماند. او سال گذشته تنها ۹۷ روز مهمان اهالی فریدون‌کنار بود و پس از آن به زیستگاه اصلی‌اش بازگشت.

برنامه‌های محافظتی

مهاجرت‌های طولانی و وقایع طبیعی در مسیر مهاجرت، نرخ پایین جوجه‌آوری، مکانیسم‌های پیچیده تولید مثلی در این پرنده، سن بالای بلوغ، عدم تخم‌گذاری و آشیانه‌سازی سالانه و نیاز به زیستگاه ویژه و اختصاصی باعث شده این گونه پرنده کاهش جمعیت داشته باشد. بنابراین برنامه‌های محافظتی ویژه‌ای از سوی کشورها برای جلوگیری از انقراض آن‌ها تدارک دیده شده است. این‌گونه در تمامی کشورهای منطقه قانوناً در فهرست گونه‌های تحت حمایت (CITES) است و تمامی کشورها یادداشت تفاهمی مبنی بر کمک به حفاظت سایت‌های تالابی امضا کرده‌اند. تلاش برای مدیریت سطح آب در زمان مهاجرت این پرندگان به ویژه در چین صورت گرفته‌ است. مناطق حفاظت شده‌ای برای این پرنده در روسیه، چین و هند در نظر گرفته شده و  شبکه‌ای هم با عنوان “درنای آسیایی شمال شرقی” تأسیس شده‌ است. همچنین پروژه مشترک حفاظتی چهار کشور چین، قزاقستان، روسیه و ایران با نام Siberian Crane Wetland Progect  از سال ۲۰۰۳–۲۰۰۶ فاز اول عملیات حفاظتی خود را انجام داده و در فاصله سال‌های ۲۰۰۶–۲۰۰۹ هم وارد فاز دوم برنامه حفاظتی شده‌ است. در ایران هم رئیس اداره حیات‌وحش محیط زیست استان مازندران اعلام کرده که علاوه بر اینکه تمهیدات لازم برای حفاظت از این گونه کمیاب اندیشیده شده، خوشبختانه مردم فریدون‌کنار هم برای صیانت از “درنای امید” همه ساله در این ایام بسیج می‌شوند.