در کشور عزیزمان ایران، پناهگاه های حیات وحش و پارک های ملی متعددی به ثبت رسیده اند که باید در حفظ و نگهداری آن ها کوشید. یکی از این پارک ها، پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز است که به دلیل وسعت بسیار و تنوع زیست محیطی و دو دریاچه ای که دارد، بسیار مشهور است. در این گزارش ، اول فارس شما را با یکی از محیط های طبیعی ایران که میزبان حیواناتی همچون پلنگ ها، گربه وحشی، روباه، فلامینگوها، پلیکان ها، انواع قوچ ها، کل میش ها و بز هاست آشنا می نماید.
پارک ملی بختگان با وسعت ۳۷۲ هزار و ۱۷۵ هکتار و پناهگاه حیات وحش بختگان با ۵۷۱ هزار و ۱۵۵ هکتار از منحصر به فردترین پناهگاه های حیات وحش کشورمان هستند که دو تا از دریاچه های بزرگ کشورمان را در خود جای داده اند. این منطقه در ۷۰ کیلومتری غرب شهرستان نی ریز فارس و در موقعیت جغرافیایی بین ۱۲ و ۵۴ تا ۱۵ و ۵۳ طول شرقی و ۵۵ و ۲۹ تا ۱۰ و ۲۹ درجه عرض شمالی واقع شده است. دریاچه های بختگان و طشک از بزرگترین دریاچه های ایران هستند که در پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز واقع شده اند و دارای جزایر متعددی هستند. از عجایب این دو دریاچه، یکی شدن آن ها در سال های پر باران و تبدیل به یک دریاچه یک پارچه شدن است. این منطقه در ابتدا در تاریخ ۱۲/۹/۱۳۴۷ به عنوان منطقه حفاظت شده به ثبت رسید و در نهایت در سال ۱۳۵۴ به عنوان پناهگاه حیات وحش مصوب شد.
هر چه بیشتر وارد پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز می شوید، رشته کوه های زاگرس ارتفاع خود را از دست داده و بیشتر به رشته کوه ها و تپه های پهناور و وسیع تبدیل می شوند. در نتیجه حداقل ارتفاع این ناحیه وسیع را ۱۵۵۸ متر و حداکثر ارتفاع آن را ۲۵۵۰ متر از سطح دریا اندازه گیری نموده اند. این رشته کوه ها، امتدادی شرقی – غربی دارند و به دلیل وسعت زیاد قله های آن از یکدیگر، در میانه آن ها آب های بارشی جمع شده و محیط مناسبی را برای کشت و زرع به وجود آورده اند. همچنین بسیاری از سرچشمه های پناهگاه محیط زیستی بختگان در این میان قرار دارند. نام این ارتفاعات، کوه های پیچکان، چاه روغنی، نا انجیر در شمال منطقه و کوه های صادق آباد و خانه کتدر جنوب دریاچه بختگان می باشد.
اگر از دیدگاه زیبایی شناسی در زمین شناسی به پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز نگاه کنیم، می توانیم پدیده های زمین شناسی متنوعی را در این ناحیه شناسایی نماییم. سطوح چینه بندی و دگردیسی، درزها، گسل ها و چین های خوابیده به همراه گنبد های نمکی این مجموعه منحصر به فرد هستند. گسل طشک، گسل نا انجیر، طاقدیس بیچکان و گنبد نمکی شمالی خانه کت از جاذبه های زمین شناسی این منطقه محسوب می شوند. از نظر موقعیت زون های زمین شناسی ناحیه باید عنوان نمود که بخشی از زون سنندج – سیرجان و زون زاگرس تشکیل دهنده این پناهگاه محیط زیستی هستند.
در این منطقه می توان به سه منبع آبی مهم اشاره نمود: دریاچه بختگان، دریاچه طشک و رودخانه کر. این سه منبع آبی را می توان مهم ترین منابع تامین کننده آب پناهگاه دانست. با این حال، چشمه گمبان که در شمال غربی پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان قرار گرفته است، در فصول پر باران دریاچه طشک را تا حدود ۱/۳ میلی متر بر ثانیه تامین می نماید. رودخانه کر در مسیری که برای رسیدن به دریاچه بختگان می پیماید حدود ۵ کیلومتر را طی می نماید. این رودخانه قبل از رسیدن به دریاچه، دو شاخه می شود. در نتیجه ان، به این قسمت از رودخانه، دو شاخ کربال می گویند. هر دوی این دو شاخه به دریاچه می ریزند. موضوع بسیار جالبی که در مورد آن ها وجود دارد، این است که این دو شاخه، هر کدام قبل از اتصال به دریاچه، به چندین شبکه مویرگی تبدیل شده و منطقه های وسیعی را پوشش می دهند. پوشش گیاهی که در این ناحیه دیده می شود، گزستان های وسیع و در نهایت نیزارها هستند که محیط بسیاری مناسبی را برای لانه سازی انواع پرندگان به وجود آورده اند.
دریاچه طشک در ناحیه شمالی بختگان قرار گرفته و اندازه آن، از دریاچه بختگان کوچک تر است. با این وجود از نظر ششرایط محیطی فرقی با آن ندارد. درون دریاچه طشک می توانید ده عدد جزیره کوچک و بزرگ را ببینید که به مکانی برای تخم گذاری پرندگانی همچون پلیکان ها و فلامینگو ها تبدیل شده اند.
در این مجموعه می توان شاهد دو غار پل تخت و غار جمال بود. نام گردنه های این پناهگاه محیط زیست، گردنه هل، گردنه باغو، تنگ زرد و شهر پازن هستند. در اینجا ۱۲ چشمه و دو چاه را می توان با نام مشخص نمود که در ادامه نام آن ها را برای شما بیان می نماییم:
چشمه گمبان، چشمه هل، چشمه باغو، چشمه آخوندو، چشمه لیاب، چشمه ریزاب، چشمه بی بی فاطمه، چشمه قلمو، چشمه باغ قاضی، چشمه ناانجیر، چشمه مقنعه سر، چشمه بیدمشک، چشمه امامزاده و دو چاه به نام های دراز و بیوک.
پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز، مساحتی به اندازه ۱۳۰ هزار هکتار را شامل می شود که در آن، عناصر طبیعی همانند کوه، دشت و دامنه بین دو دریاچه بختگان و طشت وجود دارند. به این مجموعه باید کوه های خانه کت که در جنوب دریاچه بختگان و در بخش کوهستانی آن قرار گرفته اند را هم اضافه نمود. در این طبیعت وسیع و پهناور می توانید درختان و درختچه هایی همانند بنه، بادام کوهی، تنگرس، کیکم و قیچ را مشاهده کنید. از زیبایی های این منطقه که می توانید تا دامنه کوه آن را دنبال کنید، درختچه های قیچ هستند که در امتداد یکدیگر روییده اند. پوشش متراکم درمنه را پس از درختچه های قیچ خواهید دید. بیشتر درختان بنه و بادام کوهی دیده می شود تا درختان بلوط زاگرس؛ چرا که ارتفاع در این ناحیه کاهش می یابد و درجه حرارت نیز بالا می رود.
پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز یکی از متراکم ترین و انبوه ترین جنگل های بنه استان را دارد. متاسفانه از این جنگل ها، تنها بخش هایی که در دامنه ها و مناطق کوهستانی قرار گرفته اند، باقی مانده اند. چرا که از دسترس مردمان به دور بوده اند اما در مناطق پایین دست، تمام این جنگل ها از به زیر کشت رفته و نابود شده اند. جدای از این مورد، می توان وسعت این جنگل را از محدوده دریاچه طشک تا حوالی ارسنجان در نظر گرفت.
نوع و پوشش گیاهان و البته تنوع زیستگاهی که در پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز وجود دارد، باعث گردیده تا این ناحیه شاهد تنوع جانوری نیز باشیم. به طوری که از میان مهره داران می توان به حدود ۴۶ گونه از میان رده پستانداران، ۲۱۸ گونه پرنده، ۳۶ گونه خزنده، ۳ گونه دوزیست و ۲۳ گونه ماهی را در پارک شناسایی نمود.
در میان ارتفاعات هل و باغو، تنگ شور، ریزاب و تنگ گور می توانید پستاندارانی همانند قوچ و میش، کل و بز را ببینید.
در منطقه دشت پناهگاه پرندگان دشت زی همانند تیهو، کبک، هوبره دیده می شوند. هر چند کبک و تیهو را در تمام منطقه پناهگاه بختگان می توانید ببینید. هوبره نیز بیشتر در کشتزارها و کفه شورها پیدا می شود. در کنار تالاب ها و دریاچه طشک و بختگان نیز، پرندگان تالابی همانند فلامینگو و درنا دیده می شوند. از دیگر پرندگان شگفت انگیز کنار تالاب ها می توان به کفچه نوک، کاکایی و اگرتاشاره کرد. از پرندگان نادر این منطقه، کرکس مصری را می توان نام برد که در معرض خطر انقراض قرار دارد.
با آلودگی های و خشکی های پی در پی ای که کشورمان ایران در طی این سال ها با آن مواجه بوده می توان عوامل تهدید کننده پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز را متعدد و فراوان نام برد. با این حال، چرای بی رویه دام ها و بیش از ظرفیت مراتع این پناهگاه، مزید بر علت خشکسالی شده است. بسیاری از کشاورزان و مردم این ناحیه، به حفر چاه های غیر مجاز و بهره برداری از منابع آب های زیرزمینی پناهگاه پرداخته اند. اگر چه اداره کل محیط زیست ناحیه به دنبال چنین افرادی است و به گزارشات رسیدگی می نماید اما همین موضوع می تواند خاک های اعماق را خشک و در نتیجه باعث سستی خاک شود.
یکی از دیگر دلایلی که باعث خشکسالی های دوره ای شده است، مشخص نبودن حق آبه محیط زیست رودخانه کر و سد درود زن برای مصارف کشاورزی است. این موضوع و پایین آمدن سطح آب سفره های زیرزمینی تاثیر بسیار مخربی بر روی تالاب و در نتیجه حیواناتی همچون پرندگانی که زندگیشان به تالاب وابسته می باشد، شده است. در نتیجه زاد آوری چنین پرندگانی مختل شده و از جمعیت آن ها نیز کاسته می شود.
به جز موارد بالا گفته می شود که بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست و بدون ارائه گزارش ارزیابی زیست محیطی، بر روی رودخانه های سیوند و کر دو سد سیوند و ملاصدرا به ترتیب ساخته شده است. که منابع آبی مجموعه را کاهش داده است. همچنین استقرار صنایع وابسته به آب همانند پتروشیمی شیراز، کارخانه قند مرودشت و شهرک صنعتی آب باریک و غیره باعث آلودگی بیشتر و کم آبی بیشتر پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز شده اند. امیدواریم هر چه زودتر، به وضعیت پناهگاه ها و دیگر محیط های زیستی کشورمان رسیدگی شود و شاهد بیشتر شدن پرندگان و گونه های دیگر این محیط ها باشیم.
نظرات خود را برای ما ارسال کنید