روزنامه ایران:همین چند وقت قبل بود که گزارش حاصل از ارزیابی شاخص دیده‌بان سالمندی توسط سازمان بازنشستگی منتشر شد. در این ارزیابی از بین ۹۷ کشور که مورد بررسی قرار گرفتند ایران رتبه ۶۴ را به خود اختصاص داد؛ به عبارتی ۶۴ کشور در جهان از ایران وضعیت بهتری دارند. از سوی دیگر در زمینه شاخص قابلیت و توانمندی سالمندان، ایران در جایگاه ۸۸ بوده و در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. شاخص قابلیت و توانمندی سالمندان ترکیبی از اشتغال و توانمندی و میزان تحصیلات سالمندان است، بر‌اساس این گزارش تنها ۳۴ درصد از سالمندان در ایران شاغل هستند که پایین بودن سن اشتغال باعث ایجاد اشتغال کاذب برای سالمندان شده است. دکتر وحید راشدی متخصص سالمندشناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان اینکه وقتی از سالمند حرف می‌زنیم نمی‌توانیم فقط بر مبنای عدد و رقم حرف بزنیم، گفت: مفهومی داریم تحت عنوان سالمند سالم یا سالمند فعال. خیلی از سالمندان جدا از سن تقویمی به لحاظ زیستی و روانی در جامعه فعال هستند و خیلی از افراد هم قبل از رسیدن به سن ۶۰ سالگی توان کار کردن را ندارند و از کار افتاده می‌شوند. بنابراین بحث اشتغال سالمندان عددی نیست که خیلی با سن و سال افراد رابطه داشته باشد و برای بازنشستگی یک فرد باید ارزیابی عملکردی از توانمندی‌های او داشته باشیم تا ببینیم فرد می‌تواند کارش را انجام بدهد یا خیر.
دکتر راشدی در ادامه با اشاره به بحثی که سال گذشته برای افزایش سن بازنشستگی مطرح شده بود، گفت: قبل از اینکه بودجه ۱۴۰۱ مصوب شود بحث افزایش سن بازنشستگی شروع شد که سر و صدای زیادی ایجاد کرد. قرار بود دو سال سن بازنشستگی افزایش پیدا کند که موضوع مهمی بود و در حال حاضر به طور رسمی در کشور ما ۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای خانم‌ها سن بازنشستگی در نظر گرفته شده است، حالا تعریف بازنشستگی چیست؟ ماده دو تأمین اجتماعی می‌گوید بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به سبب رسیدن به سن بازنشستگی که ۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان است و این افراد بعد از بازنشستگی و عدم اشتغال باید مستمری بازنشستگی دریافت کنند. از طرف دیگر در همه جای دنیا وقتی شاخص «امید ‌زندگی» بالا می‌رود قاعده‌اش این است که سن بازنشستگی هم افزایش پیدا کند. در حال حاضر امید زندگی در کشور ما حدود ۷۶ سال است و دو سال پایین‌تر از این عدد یعنی حدود ۷۴، ۷۵ سال برای مردان و دو سال بالاتر از این عدد یعنی حدود ۷۶، ۷۷ سال برای زنان سن امید زندگی است. در حالی که در گذشته این طور نبود. ۱۱۰ سال قبل سن امید زندگی در ایران بسیار پایین بوده و در آن زمان قطعاً فرد در ۶۰ سالگی توان کار کردن را شاید نداشته اما بهبود سیستم بهداشتی و اجتماعی در طی این سال‌ها باعث شده مردم بیشتر زنده بمانند و قاعدتاً بیشتر کار می‌کنند.
وی ادامه داد: فرض کنید اگر سن بازنشستگی ثابت باشد مثلاً ۶۰ سال باشد و امید زندگی ۷۰ سال باشد این یعنی وقتی فرد ۶۰ سالش تمام شد ۱۰سال باید مستمری دریافت کند و متوسط حقوقش را بگیرد. الان امید زندگی ۷۶ سال است یعنی فرد به جای ۱۰ سال باید ۱۶ سال مستمری دریافت کند و این عملاً فشار مضاعفی بر صندوق‌های بازنشستگی وارد می‌کند. این متخصص سالمندشناسی با بیان اینکه طی سال‌های آینده امید زندگی در کشورمان بالاتر می‌رود و ازآن طرف نرخ سالمندی‌مان به ۲۰ تا ۲۵ درصد می‌رسد، افزود: این مسائل متأسفانه فشار سنگینی بر صندوق‌های بازنشستگی وارد می‌کند و اگر سیاستگذاری مناسبی صورت نگیرد این صندوق‌ها حتی ممکن است ورشکست شوند. در همه جای دنیا وقتی امید زندگی بالا می‌رود متوسط سن بازنشستگی هم دو تا سه سال بالاتر می‌رود. البته انتقادهایی هم به این طرح هست مثل اینکه تکلیف اشتغال جوان‌ترها و فضای رقابتی بازار کار چه می‌شود. بنابراین باید اول فضای بازار کار، نرخ بیکاری و وضعیت صندوق‌های بازنشستگی را در نظر داشته باشیم بعد می‌توانیم بگوییم می‌توان سن بازنشستگی را یکی دو سال افزایش داد.
در هر کشوری شاخص‌های توسعه‌یافتگی بالا می‌رود سن بازنشستگی نیز افزایش می‌یابد
دکتر راشدی تأکید کرد: اگر نگاهی به دیگر کشورهای دنیا بیندازیم می‌بینیم در هر کشوری که شاخص‌های توسعه اجتماعی اقتصادی بالاتر است سن بازنشستگی هم بالاتر است. در ایتالیا سن بازنشستگی مردان ۶۷ سال و سن بازنشستگی زنان هم ۶۷ سال است ولی در کشوری مثل اندونزی سن بازنشستگی ۵۷ سال است، این تفاوت ناشی از توسعه‌یافتگی است. همان‌طور که گفتم هر جا که وضعیت شاخص‌های توسعه اقتصادی اجتماعی بالاتر است امید زندگی هم بالاتر است و سن بازنشستگی هم افزایش پیدا می‌کند. وی در پاسخ به این سؤال که چرا سالمندی که بازنشسته شده دوباره وارد چرخه اشتغال شده است و آیا این با بازنشستگی زودهنگام ارتباط دارد، گفت: بحث بازنشستگی زودهنگام نیست. احتمالاً مقرری و مستمری سالمند کافی نیست که دوباره جذب بازار کار شده است. در خارج از کشور سالمند به خاطر نیاز مالی وارد بازار کار نمی‌شود اما از تجربه‌اش استفاده می‌کنند و دوره بازنشستگی آنها دوره بازنشستگی انعطاف‌پذیر است. یعنی فرد را کامل از محیط کار جدا نمی‌کنند. به چند دلیل یکی اینکه فرد کوه تجربه است و بیرون کردن فردی با سال‌ها سابقه کار باعث متضرر شدن سازمان و دولت می‌شود بنابراین هفته‌ای چند ساعت فرد را می‌آورند تا نیروهای جوان را آموزش بدهد و از طرف دیگر فرایند‌ گذار را به راحتی پشت سر بگذارد. فردی که ۳۰ سال مدام هر روز در محل کارش حاضر می‌شده باید آرام آرام او را از محیط کار جدا کرد و این به نفع خود سالمندان هم هست و به انتقال دانش و تجربه برای اشتغال جوانان و به تأمین سلامت روانی سالمند هم کمک می‌کند تا کم‌کم از محیط کارش جدا شود.
بازنشستگی باید در یک فرایند رخ بدهد نه یکباره
این متخصص سالمندشناسی در ادامه درخصوص وضعیت اشتغال سالمندان در کشورهای دیگر گفت: در خارج از کشور برنامه‌های بازنشستگی داریم همان طور که در دوران کاری برای فرد شرح وظایف تعریف شده است در دوران بازنشستگی هم برای فرد برنامه دارند. انتظار کار یدی از این سالمندان نداریم، در خیلی از کشورهای دنیا هم این افراد کار یدی انجام نمی‌دهند اما به عنوان مشاور و آموزش‌دهنده در رده‌های بالای سازمانی فعالیت می‌کنند. چرا باید فردی با سال‌ها سابقه را رها کنیم؟ او دقیقاً در اوج پختگی و بلوغ است با بازنشستگی یکباره حس کنار گذاشته شدن از جامعه به فرد دست می‌دهد چرا که یک عمر عادت کرده خیلی منظم صبح بیدار شود و به سر کار بیاید برای خودش هویت دارد و یکدفعه می‌خواهیم از کار برکنارش کنیم و بگوییم بازنشسته شدی. خیلی‌ها از سن پایین کار را شروع کرده‌اند، خیلی‌ها هنوز توان کافی کار کردن را دارند و در این سن به نهایت بلوغ فکری، درکی و اجتماعی رسیده‌اند و می‌توانند مشاور خوبی برای سازمان باشند. در واقع وقتی این اتفاق نیفتد و افراد یکدفعه کنار گذاشته شوند دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند و حس کنار گذاشته شدن به آنها دست می‌دهد.