نور آبی و اثرات آن بر سلامتی انسان را بشناسیم

گرچه منابع تولید کننده نور آبی  مانند LED، فلوروسنت ها به دلیل مصرف انرژی پایین سازگار با محیط زیست هستند و قابلیت های فنی مناسب تری نسبت به لامپ های قدیمی تر دارند، اما باعث اختلال در خواب شده و در بروز برخی بیماری ها موثر است.

تا قبل از ورود روشنایی مصنوعی انسان از نور خورشید به عنوان منبع روشنایی استفاده می کرد و در طول شب در تاریکی به سر می برد. اما با ظهور روشنایی مصنوعی، شب نیز روشن شد.  نور شبانه با تاثیرگذاری بر ریتم «سیرکادین» بدن انسان باعث اختلال در خواب می شود و تحقیقات جدید نشان داده است که ممکن است در ایجاد سرطان، چاقی، دیابت و بیماری های قلبی و عروقی موثر باشد.

نور آبی چیست؟

نور آبی با طول موج ۴۵۰ الی ۴۹۵ نانومتر دارای کوتاه ترین طول موج و بیشترین انرژی است. این نور که به طور طبیعی طیفی از نور خورشید را تشکیل می دهد، از نمایشگر دستگاه های الکترونیکی، لامپ های LED و فلوروسنت (لامپ های کم مصرف پیچی) نیز تولید می شود. هر چند که مواجهه با آن در طول روز مفید بوده و باعث بهبود عملکردهای شناختی مانند توجه، هوشیاری و سرعت عکس العمل می شود، اما مواجهه با آن در طی شب می تواند الگوی خواب و چرخه شبانه روزی بدن را مختل کند و موجب انواع بیماری های جسمانی و روانی شود.

منابع تولیدکننده نور آبی

می توان گفت نور آبی در همه جا وجود دارد. خورشید مهمترین منبع تولیدکننده نور آبی طبیعی است. اما به غیر از خورشید منابع غیرطبیعی دیگری هم وجود دارد که نور آبی تولید می کند. از جمله این منابع غیر طبیعی می توان به نور آبی تلویزیون ها، نمایشگر رایانه ها، لپ تاپ ها، گوشی تلفن همراه، تبلت، لامپ های فلورسنت (لامپ های کم مصرف) و لامپ های LED اشاره کرد.

خطرات نور آبی مصنوعی بر سلامتی

نور آبی طبیعی که از نور خورشید ساطع می شود برای بدن مفید و ضروری است. بلولایتی که در طول روز از خورشید دریافت می کنیم باعث می شود در طول روز هوشیار و سرحال باشیم و احساس خواب آلودگی نداشته باشیم. این در حالی است که تشعشع مصنوعی نور آبی احتمال دارد برای سلامتی مضر باشد و می تواند تولید ملاتونین، (هورمونی که خواب و ریتم کاردینال بدن را تنظیم می‌کند) را کاهش دهد. تحقیقات نشان داده است که کاهش سطح ملاتونین در بدن در درازمدت می تواند باعث بروز بیماری هایی مثل چاقی، دیابت و سرطان شود.

چشم انسان می تواند تا ۹۹ درصد اشعه UV یا فرابنفش را خنثی کند. اما نمی تواند نور آبی را مانند اشعه UV فیلتر کند، به همین دلیل نور آبی به شبکیه می رسد. قرار گرفتن بیش از حد چشم در معرض نور آبی به سلول های حساس به نور آبی در شبکیه آسیب های جدی می رساند و حتی ممکن است منجر به بیماری تباهی لکه زرد یا Macular Degeneration شود و یا فرد برای همیشه بینایی خود را از دست بدهد. از دیگر عوارض ناشی از بلولایت می توان به تاری دید، مشکل در تمرکز، سردرد، خشکی، تورم و قرمزی چشم اشاره کرد. همچنین خستگی چشم ناشی از نور آبی تاثیر جدی در یادگیری مغز و راندمان یادگیری فرد دارد. لازم است به این نکته توجه داشت که بلولایت (Blue Light) برای افرادی که مشکل آب مروارید دارند بسیار خطرناک است و تا حد امکان نباید در معرض این نور قرار گیرند.

نور به ویژه نور آبی به دلیل انرژی بیشتر باعث مهار هورمون ملاتونین (هورمون خواب) به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی در  بدن می شود و شواهد نشانگر آن است که پایین آمدن سطح ملاتونین ممکن است با سرطان در ارتباط باشد. نتایج مطالعات انجام شده در دانشگاه هاروارد نشان داد که نور شبانه با تغییر تدریجی در ریتم سیرکادین منجر به افزایش قند خون و سطح لپتین می شود. نور آبی باعث کاهش کمیت و کیفیت خواب می شود و از طرفی محققان نداشتن خواب کافی را با افزایش ریسک ابتلا به افسردگی و بیماری های قلبی و عروقی و دیابت مرتبط می دانند.

راهکارهایی محافظت در برابر نور آبی

• از لامپ های با دمای رنگ پایین (زرد متمایل به قرمز) برای روشنایی شب استفاده کنیم. لامپ های با دمای رنگ پایین کمترین قدرت را برای تغییر ریتم شبانه روزی و سرکوب ملاتونین دارند.
• نور صفحه نمایش گوشی یا رایانه را در حد امکان کم کنیم:  بعد از تاریک شدن هوا از گوشی تلفن همراه و رایانه استفاده نکنیم؛ اما اگر مجبور هستیم، نور آن را تا حد امکان کم کنیم تا کم تر در معرض نور آبی قرار بگیریم.
• حذف نور آبی از نمایشگر با استفاده از برنامه های فیلترکننده نور آبی: یکی از راه حل های خوب برای پیشگیری خطرات نور آبی استفاده از نرم افزار های فیلترکننده نور آبی نمایشگر است. این نرم افزارها نمایشگر گوشی را فیلتر می کنند تا کمتر در معرض نور آبی قرار گیرید. یکی از این نرم افزارها که برای ویندوز طراحی شده F.lux است. این برنامه قادر است نور شب و روز را تشخیص دهد و متناسب با آن نور صفحه نمایش را تنظیم کند. بیشتر گوشی های موبایل هوشمند نیز داری نرم افزاری مشابه هستند که نیازمند فعالسازی آنها در شب است.
• استفاده از عینک های ضدنور آبی: این عینک ها، نور آبی را فیلتر می کنند. شیشه این عینک ها که ضد اشعه بلولایت است اجازه نمی دهد تا نور آبی به چشم برسد.

دکتر «رضا کاظمی» عضو هیات علمی گروه ارگونومی دانشکده بهداشت شیراز

به کانال اول فارس در واتساپ بپیوندید