همه چیز در باره انحراف چشم اختلال شایع در نوزادان و کودکان

دوبینی و انحراف چشم

هر کدام از دو چشم انسان در حالت طبیعی قادر به حرکت در جهات مختلف افقی و عمودی هستند. نکتۀ جالب توجه آن است که، دو چشم برای نگاه‌کردن به یک نقطه از طریق مکانیسم‌های چشمی و مغزی با یکدیگر هماهنگ شده و به‌صورت هم‌زمان و هماهنگ به شیء موردنظر نگاه می‌کنند.

حال اگر این هماهنگی از بین برود درحالی‌که یک چشم بر روی هدف متمرکز شده و چشم دیگر به جهتی دیگر نگاه کند؛ این ناهمترازی ایجاد شده منجر به تشکیل‌نشدن یک تصویر واحد از شیء خواهد شد که به دوبینی و انحراف چشم معروف است.

باید به این موضوع توجه کافی داشت که، در شرایط مختلفی مانند خستگی روزانه و استرس‌های شغلی ممکن است فرد موقتاً دچار دوبینی یا اختلال دیداری شود که بعد از خوابیدن و استراحت چشم‌ها برطرف خواهد شد.

معروف‌ترین نوع این بیماری، دوبینی یا Diplopia نام دارد که می‌تواند علت‌های مختلفی مانند یک عیب انکساری نظیر آستیگماتیسم، قوز قرنیه یا آب‌مروارید داشته باشد یا هشداری برای وجود یک توده در چشم باشد. چندین بیماری درگیرکنندۀ عضلات، مانند میاستنی گراویس یا دیستروفی‌های ناتوان‌کنندۀ عضلانی، نیز خود را با دوبینی نشان می‌دهند.

انواع مختلف بیماری استرابیسم

عضلات مختلف چشم توسط ۳ عصب مغزی (اعصاب شماره ۳، ۴ و۶)، که هریک نام مخصوص خود را دارند، عصب‌دهی می‌شوند. فلج عصب ۶ (عصب Abducens) اکثر اوقات اگر وجود داشته باشد، در افراد دیابتی یا مبتلابه فشارخون‌های کنترل‌نشده دیده می‌شود.

نوزادانی که در شرایط یک زایمان سخت یا ضربه به سر به دنیا آمده‌اند نیز ممکن است دچار فلج کامل یا نسبی عصب ۶ و درنتیجه مبتلابه انحراف چشم شوند. راه درمان فلج عصب چشم در این اختلال ابتدا تزریق سم بوتولینوم به داخل عضلۀ چشمی و درصورت پاسخ ناکافی جراحی است.

این بیماری می‌تواند به‌دلیل مشکلات ساختاری عدسی یا کرۀ چشم و مشکلات مربوط به عملکرد بینایی اجزای آن باشد. «ازوتروپی غیرتطابقی» نوعی از یک انحراف غیرفلجی است که در شیرخواران زیر ۶ ماه دیده شده و زمینۀ خانوادگی دارد.

در این اختلال چشم به سمت داخل منحرف شده است و با دوربینی خفیف در سنین نوزادی همراه است. در «ازوتروپی تطابقی» کودک دچار دوربینی شدید است به‌گونه‌ای که درمان اصلی آن تجویز عینک برای رفع عیب انکساری زمینه‌ای است.

علل استرابیسم

انحراف چشم در موارد متعددی مادرزادی است که معمولاً علتی برای آن یافت نمی‌شود. دوبینی و استرابیسم در کودکی شایع‌تر هستند اما در هر سنی ممکن است بروز پیدا کنند.

عفونت‌ها، تصادفات و ضربه به چشم و جمجمه، بیماری‌های سیستمیک درگیرکنندۀ اعصاب و عضلات، سکتۀ مغزی، بیماری‌های عروقی و پاره‌ای از علل دیگر می‌توانند موجب استرابیسم شوند.

دوبینی ناگهانی در یک فرد باید بسیار جدی تلقی شود؛ چراکه می‌تواند علامتی از یک سکتۀ مغزی و فلج عصب مربوط به عضلات چشم باشد که خود را با دوبینی نشان داده است.

علائم انحراف چشم

اینکه چه علائم چشمی بیمار را آزار دهد بستگی به نوع و درجۀ انحراف چشم دارد که چشم‌پزشک تشخیص می‌دهد. ولی درمجموع علائمی که در یک استرابیسم شاهد آن هستیم شامل موارد زیر است:

درد عمقی چشم: بیشتر در مواقع مطالعه و در زمان انجام کارهای ظریف.

دوبینی متناوب: که با خستگی چشم‌ها تشدید می‌شود؛ به‌ویژه در هنگام رانندگی در شب یا مطالعه در نور کم.

سردرد و تاری دید: که از شکایت‌های شایع بیماران با انحراف چشم هستند.

راه‌های تشخیص استرابیسم

در بسیاری از مواقع با نگاه‌کردن به چشم‌های کودک متوجه ناهمترازی مردمک‌های دو چشم می‌شویم. مردمک می‌تواند به سمت خارج، داخل، بالا یا پایین قرار گرفته باشد. این نوع از انحراف چشم، به انحراف چشم آشکار یا تروپیا (tropia) معروف است.

انحراف پنهان یا فوریا (phoria) گونه‌ای دیگر از انحراف چشم است که درصورت تشخیص‌ندادن عوارض زیادی برای کودک در آینده خواهد داشت. الزاماً تشخیص استرابیسم با چشم‌پزشک است و معاینات مخصوص برای کودک باید انجام شود.

درمان

درمان انحراف چشم در نوزاد یا کودک کم‌سن‌وسال به جهت پیشگیری از بروز تنبلی چشم (Amblyopia) بسیار مهم است.

در آخر باید گفت که درمان انحراف چشم باید دراسرع‌وقت و زیر نظر چشم‌پزشک با پیگیری‌های دوره‌ای انجام شود؛ چراکه کودک را در آینده مستعد تنبلی چشم و کاهش شدید دید خواهد کرد.

درمان تنبلی چشم باید در سنین پایین انجام شود و درمان بعد از ۱۰ سالگی تأثیر چندانی بر بهبود دید نخواهد داشت. در موارد خفیف، معمولاً توصیه می‌شود هر روز ۱ تا ۳ ساعت و برای موارد شدید ۳ تا ۶ ساعت چشم سالم با یک پارچه یا پد چشمی پوشانده شود.

درمان انحراف چشم پنهان و آشکار

درمان انحراف چشم پنهان و آشکار ممکن است شامل عینک، لنز، تمرینات بینایی یا جراحی باشد. لنزهای منشوری از یک طرف ضخیم‌تر از طرف دیگر هستند و نور ورودی به چشم را تغییر می‌دهند تا چرخش چشم برای دیدن اشیا کاهش یابد.

چشم‌پزشک ممکن است یک برنامه از فعالیت‌های بینایی را برای بهبود هماهنگی چشم و تمرکز چشم تجویز کند. در این فعالیت‌ها چشم و مغز آموزش می‌بینند تا به‌طور مؤثرتری با هم هماهنگ باشند. این تمرینات موجب بهبود مشکلات حرکتِ چشم و تمرکز چشم بر یک نقطه می‌شوند.

درصورتی‌که نیاز باشد، ممکن است پزشک توصیه به عمل جراحی کند. در طی این عمل، طول یا موقعیت عضلات اطراف چشم تغییر داده می‌شود تا چشم در جای خود و سالم به نظر برسد. افرادی که این عمل برای آن‌ها انجام می‌شود برای جلوگیری از ناهماهنگی مجددِ چشم‌ها نیاز به انجام‌دادن تمرینات بینایی نیز خواهند داشت.

پیشگیری از استرابیسم

استرابیسم پیشگیری‌ناپذیر است. اگر به‌موقع تشخیص داده شود می‌توان از عوارض و مشکلاتی که ایجاد می‌کند پیشگیری کرد. بنابراین، کودکان حداقل باید دو بار ازنظر استرابیسم غربالگری شوند. یک‌بار قبل از ۶ ماهگی و یک بار بین ۳ تا ۵ سالگی.

*بیماری استرابیسم چیست؟ استرابیسم وضعیتی است که فرد مبتلا‌به آن نمی‌تواند برای دید صحیح حرکات هماهنگ چشم داشته باشد. این بیماری موجب تاری دید، دوبینی و مشکلات دیگر چشمی می‌شود.

*راه درمان فلج عصب چشم چیست؟ فلج عصب چشم یکی از علت‌های استرابیسم است. درصورتی‌که، عصب چشم فلج شود نمی‌توان خود عصب را درمان کرد؛ اما، می‌توان با عمل جراحی و یک سری تمرینات بینایی استرابیسم را اصلاح کرد.

*غربالگری کودکان ازنظر استرابیسم باید چه زمانی انجام شود؟ برای جلوگیری از ایجاد عوارض ناشی از استرابیسم باید دو بار، قبل از ۶ ماهگی و بین ۳ تا ۵ سالگی، کودکان ازنظر استرابیسم غربالگری شوند و درصورت نیاز به چشم‌پزشک ارجاع داده شوند.